Incompleet

Op de vooravond van onze verhuizing in Hillegersberg op vrijdag 24 juni was onze lieve vriendin Elise nog langs geweest om ons te helpen met de allerlaatste handelingen. Aan het einde van de dag stonden we met een glaasje wijn op het balkon. Het was een prachtige zonnige dag geweest. De hemel bekleed met een strakblauwe lucht, op een enkel klein hartvormig wolkje met een zweempje roze erdoor. Het wolkje leek precies boven ons balkon te zweven. We werden er allemaal stil van. Niet alleen die dag, maar de gehele aanloop naar de verhuizing toe had ik al kenbaar gemaakt hoe lastig ik het vond om te moeten verhuizen. Het huis waar we zo intens veel hadden meegemaakt in de laatste maanden van Kaj zijn leven. Het was haast alsof Kaj op zijn manier kwam zeggen 'Het is goed, ga maar, ik ga met jullie mee', zo voelt het althans.

Ons nieuwe huis was inmiddels in grote lijnen af, afgezien van wat kleine klusjes hier en daar. We kozen na héél lang dubben uiteindelijk voor een housewarming. Om alle dierbaren nu afzonderlijk van elkaar uit te nodigen klonk namelijk ook niet aantrekkelijk, in dat laatste geval zou dat inhouden dat onze agenda er het komend jaar erg vol uit zou komen te zien. Een samenzijn, feestje of housewarming zonder Kaj, de moed zakte me acuut in de schoenen. Daar kwam bij dat dit de eerste keer zou zijn dat we überhaupt sinds het overlijden van Kaj een aantal mensen tegelijkertijd zouden uitnodigen. Voor ons was het spannend, in allerlei opzichten. We wilden Kaj er héél graag op de één of andere manier extra bij betrekken. We bliezen zo'n 50 gekleurde helium ballonnen op, en hadden bij Kaj zijn plekje aan de grote tafel waar o.a. zijn urn staat een stapel gekleurde briefjes en linten neergelegd. Alle genodigden konden bij binnenkomst eerst even rustig bij Kaj zitten en een boodschap opschrijven voor Kaj. Deze kon vervolgens met een lint aan een ballon bevestigd worden. Na een toast in de tuin hebben we tezamen met alle aanwezige familie en vrienden op 14 augustus de ballonnen met lieve woorden en kusjes losgelaten. 50 gekleurde ballonnen zweefden tezamen de lucht in met veel liefde, kusjes en knuffels voor Kaj die nu ergens hoog in de hemel woont.

Met de geboorte van Kaj hadden opa en oma een spaarrekening geopend voor hem. Hetzelfde hadden ze overigens ook voor Dylan gedaan bij zijn geboorte. Enig minpuntje; de spaarrekeningen van die knullen waren bij een andere bank geopend dan waar onze gezinsrekeningen lopen. Na de verhuizing besloten we de rekening van Dylan over te heuvelen naar onze eigen bank en die van Kaj op te heffen. Aangezien ik dit soort dingen emotioneel gezien heel gecompliceerd vind hadden we afgesproken dat Marc het woord zou voeren, en dat we het niet over Kaj zijn overlijden zouden hebben. We maakten een afspraak bij de bank eind augustus en bevonden ons in het kantoortje van de bankbediende. Marc vertelde de dame in kwestie dat we de spaarrekeningen van onze zonen op wilden heffen en het geld over wilden laten boeken naar de gezinsrekening, en van daaruit zouden we het geld naar de nieuwe spaarrekeningen overzetten. De mevrouw van de bank vertelde dat ze het ten eerste heel jammer vond dat we weggingen bij haar bank, maar dat ze wel begreep waarom. Ze stak vervolgens een pleidooi af waarin ze ons probeerde te overtuigen om met de gezinsrekeningen bij haar bank te komen en zo de spaarrekeningen van onze zonen inclusief rente intact konden houden. Ze vroeg hoe oud Kaj was, en dat ze het zo'n mooie naam vond. Dylan zat bij mij op schoot, en tijdens de spraakwaterval van de mevrouw van de bank zei hij meerdere malen tegen haar: 'Kaj is in de hemel'. Er kwam geen reactie van de mevrouw waarnaar hij gefrustreerd naar mij keek en uiteindelijk stil viel na een paar pogingen. De mevrouw van de bank ging onvermoeid door: 'Als Kaj straks 10 jaar oud is, dan krijgt hij zoveel % rente over het gespaarde bedrag. Blablablablabla...' Ik zag haar mond wel bewegen maar kon de inhoud niet meer in me opnemen. De mevrouw van de bank ging zo op in haar verhaal dat ze Dylan, of niet heeft gehoord, of Dylan niet wilde horen. Ik was alleen maar opgelucht dat ze er verder niet op in ging. Ik dacht alleen maar bij mezelf: 'Komt hier nog een einde aan? Denk aan iets anders, aan iets leuks. Niet huilen hier. Alsjeblieft niet huilen hier. Hup, opschieten mevrouw van de bank. Draai er een einde aan. Handtekeningen eronder, en wegwezen hier voordat ik stik.'

Een aantal weken na het overlijden van Kaj hadden we een vakantie geboekt. Vluchtgedrag, of hoe je het ook wilt noemen. Vertrek datum zondag 4 september 2016. Vlak na de housewarming voelde ik een vervelend gevoel de kop op steken in de kern van mijn maag, en naarmate de datum van de vakantie dichterbij kwam, werd dat gevoel alsmaar groter. Wat moesten we nou in Godsnaam daar doen zonder Kaj? De bestemming was Lanzarote, op de Canarische eilanden. De insteek destijds; mooi weer garantie. Het eventuele nog aanwezige nazomerweer in Nederland slaat dan meestal om naar herfstige regen en wind. Tevens zouden we tegen die tijd wel gesetteld zijn in het nieuwe huis. Konden we daar wat ontspannen, en even weg van de alledaagse stress e.d. Het vertrekdatum arriveerde, en we vertrokken in het holst van de nacht. Tijdens het opstijgen van het vliegtuig werd alle verlichting binnenin het toestel uitgezet. Dylan zat aan de raam zijde, ik in het midden, en Marc aan het gangpad. Het was een buitengewoon helder nacht. Geen wolkje aan de horizon te bekennen, en een weids uitgestrekte sterrenhemel lag aan onze voeten. Ik voelde een golf van verdriet opwellen, en deed mijn uiterste best om 'het' niet daar en op dat moment te verliezen. Dylan zat vol spanning het vliegtuig raampje uit te turen, en tijdens het hoger en hoger klimmen van het toestel wendde hij zijn gezicht naar mij toe. 'Mama, we zijn nu héél dicht bij Kaj', zei hij met een zeer serieuze en vragende blik. Het laatste restje zelfbeheersing waar ik nog controle over had vloog ter plekke het raam uit. Terwijl ik Dylan knuffelde, fluisterde ik huilend in zijn oor: 'Ik denk het ook lieverd.' De eerste dagen waren een uitputtingsslag. Mijn emoties zó ongelooflijk niet onder controle. Mijn opgezwollen en rode behuilde ogen overdag zoveel mogelijk weggeschuild onder een grote zonnebril. Als ik daar alleen had gezeten, dan had ik waarschijnlijk hele dagen met een fles wijn in bed gelegen, en het hotelkamer niet meer uitgekomen. Maar ik was daar niet alleen. Voor elkaar, en vooral voor Dylan hebben we getracht om er, zo goed en zo kwaad als mogelijk, iets van te maken. In het dagelijks leven is er, vooral overdag, allerlei afleiding. In het gezinsleven leid eenieder voor een groot deel van de dag zijn 'eigen stukje' leven: werken, school etc. Een vakantie is normalieter hét uitgelezen moment om met het gehele gezin samen te zijn, en quality time te spenderen, maar ons gezin is niet meer samen, althans niet fysiek. NOOIT meer. We zijn incompleet. Uit elkaar gerukt. Voor altijd, zolang wij hier op aarde zullen leven. Op de vakantie bestemming was de confrontatie ongewild dwingend groot in die zee van rust en ruimte. Veel mooie herinneringen staken de kop op aan onze laatste zonvakantie met Kaj in september 2014 in Griekenland, op het eiland Zakynthos. Wat waren we daar gelukkig, en letterlijk intact. Kaj was verzot op het strand, de zee en zonnig weer. Er waren maar weinig dingen in het leven waar hij niet van hield, en daar was kou er overduidelijk één van. Die mooie herinneringen gaan vergezeld met vreugde, maar ook met verdriet en gemis. Zwemmen in de warme zee. Zandkastelen bouwen op het strand. Elkaar ingraven, en ijsjes eten, om maar een greep op te noemen. Heerlijk vond Kaj het, om het strand af te struinen op zoek naar schelpjes, steentjes en ander moois. Ik heb een hele dag schelpjes verzameld, tezamen met Kaj in gedachten dicht bij me. Ik hou van fotografie, en ik vind het leuk om te doen, fraaie kiekjes schieten. Terug bladerend in het vakantie album ziet het er ook leuk uit. Griezelig haast, als je bedenkt hoeveel verdriet en gemis er achter een glimlach kan verschuilen. Begrijp me niet verkeerd, natuurlijk zijn er op de vakantie ook fijne en leuke momenten geweest. Momenten dat we heel hard moesten lachen, en oprecht hebben genoten. Die momenten, al waren ze wat aan de schaarse kant, zijn er gelukkig wel geweest. Maar ik kan niet ontkennen dat het mentaal een gecompliceerde reis is geweest, en we flink heen en weer zijn geslingerd zijn tussen onze emoties. We voelen ons als gezin zo ongelooflijk incompleet zonder de fysieke aanwezigheid van onze oudste zoon. Dat is een onomstotelijke feit waar we dagelijks mee worstelen.

Playa Blanca beach, Lanzarote, Canarische eilanden

Voor de buitenwereld die ons niet kent, zijn we nu een gezin met één kind. Niemand kan van je gezicht aflezen dat je twee kinderen hebt. Laat staan hoeveel hartenzeer we hebben van het gemis. Onze oudste zoon, ons kind, ons alles, die niemand meer ziet. Hoe euforisch waren we toen bleek dat ik opnieuw zwanger was geworden na mijn eerste chemotherapie, en er een broertje of zusje op komst was voor Kaj. Een broertje of zusje om mee op te groeien, om ruzie mee te kunnen maken, en weer bijleggen. Een broertje of zusje om mee te kunnen spelen, lachen en huilen. Dylan is nu degene die zonder broertje of zusje zal opgroeien. Ik vind dat echt héél moeilijk, en enorm verdrietig. Hoe pijnlijk het voelt als mensen tegen me zeggen: 'Gelukkig heb je Dylan nog.' Ach, prima joh. Ik heb nog een kind, dus het is niet zo erg dat mijn andere kind gestorven is? Als mijn ene paar gympen versleten is, dan ben ik blij dat ik nog een ander paar in de kast heb staan. Maar Kaj is toch niet te vergelijken met een paar gympen? Welk van jouw twee kinderen zou je in willen leveren dan? Je hebt er gelukkig toch twee... Dankbaar zijn we dat we Dylan hebben gekregen. Tuurlijk, dat staat als een paal boven water, maar zeg alsjeblieft nooit meer 'Gelukkig heb je Dylan nog'. Met zo'n opmerking maak je me nog veel verdrietiger dan dat ik me al voel. Nog zo'n hele fijne. 'Hoeveel kinderen heb je?' Een veelgestelde, en doodgewone vraag. Ik zit er doorgaans niet op te wachten om mensen die waarschijnlijk geen rol in mijn verdere leven zullen spelen te vertellen dat onze oudste zoon overleden is. Ik, en waarschijnlijk ook de vrager in dit geval, zit er niet op te wachten dat het gesprek met zo'n 'doodgewone koetjes en kalfjes vraag' plots om zal slaan in een zwaar onderwerp. Ongemakkelijk voor beide partijen. Ik voel me er niet goed bij om te antwoorden met 'Ik heb één kind.' Ik heb namelijk niet één kind, wij hebben twee kinderen, en dat zal altijd zo blijven. Mijn antwoord op deze vraag is dan ook altijd hetzelfde: 'We hebben twee kinderen.' Vervolgens stel ik de weder vraag: 'Hoeveel kinderen heb jij?' Gevolgd door nog meer vragen, krankzinnig veel vragen meestal, tot in de meest absurde details, in de hoop het hete vragen vuur wat aan mijn eigen schenen stond af te wenden.

Papa & Kaj, Rottekade, Rotterdam 11-11-2015

Eén van onze laatste wandelingen buiten op 11 oktober 2015. Het was een zonnige dag. Een wandeling langs de Bergse Rechter Rottekade, aan het water waar we woonden in Rotterdam. Achteraf bezien zou dit de allerlaatste keer worden dat we tezamen met Kaj en Dylan de opgespaarde kapjes oud brood aan de eendjes zouden voeren. Kaj was al zo goed als volledig verlamd, alleen zijn hoofd functies werkten nog een beetje. Aan zijn ogen konden we aflezen dat hij er nog van kon genieten. Aan hele kleine dingen konden we nog merken dat hij ons nog kon horen en ons begreep. Als ik mijn foto camera tevoorschijn haalde en hij in de smiezen kreeg dat ik een foto van hem wilde maken, dan was aan alles waarneembaar dat Kaj ondanks zijn verlammingen er nog een glimlach uit probeerde te persen. Zijn ogen lichtte dan op en we konden zijn rechter mondhoek lichtjes trillend zien opkrullen. Onze lieve kleine vrolijkerd. Zelf in de laatste nadagen van zijn leven, met de dood zo dichtbij. Een dag later zou de laatste keer zijn dat ik zijn lieve stem mocht horen. Midden in de nacht had Kaj me zachtjes toegesproken. Ik lag op mijn rug. Mijn rechterbeen lichtjes opgetrokken. Kaj op zijn linkerzij, en zijn rechter beentje rustend op de mijne. 'Mama', fluisterde hij. Dat was de allerlaatste 'mama' die ik van ons oudste kind mocht horen. De kanker won steeds meer terrein en slokte het lijfje van ons dierbare kind alsmaar verder op. Kaj lag het grootste gedeelte van de dag in de woonkamer, op de bank. We lazen hem voor, of keken samen met hem een kinderfilm. Als ik aan Kaj vroeg: 'Mag mama een kusje? Kom hier met die heerlijke lipjes', dan tuitte hij zijn lippen zo goed en zo kwaad als dat nog ging om me een dikke kus te geven. Dirk Scheele was zijn grote kinderpop held. Eind september zijn we nog naar zijn voorstelling 'Lekker weertje Dikkie Dik' geweest in het Zuid-Plein theater. Hij voelde zich zó belabberd, maar hij moest en zou perse naar Dirk, daar was geen speld tussen te krijgen. Kaj had er zelfs nog een tekening uit weten te knijpen, en dat terwijl hij zijn hoofd amper recht kon houden, laat staan een potlood fatsoenlijk vasthouden. Achteraf voelde ik me nog jaloers ook, omdat Dirk de allerlaatste tekening heeft gekregen die Kaj gemaakt heeft. Belachelijk natuurlijk dat realiseer ik me ook wel. Die lieve Dirk. Zo begaan en attent. Tot aan Kaj zijn dood heeft hij hem video boodschappen met liedjes gestuurd, waar Kaj uitzinnig blij van werd. 'Hoi Kaj, hoi Dylan', zo beginnen de meeste filmpjes die hij toegezonden heeft. In één van de allerlaatste weken van Kaj zijn leven, waarin hij bijna niet meer kon slikken, had Dirk, zoals altijd weer een fantastische leuke videoboodschap gemaild. Kaj moest o.a. een extreem hoge dosering dexa slikken om het vocht, wat de groter groeiende tumor in zijn hoofd produceerde, af te kunnen voeren. Dit in de hoop dat de druk in zijn koppie zo lang mogelijk leefbaar kon blijven. Om tijd te rekken tot het onvermijdelijke zou volgen. Die verdomde dexa, met al zijn vreselijke bijwerkingen. Die dexa die ervoor zorgde dat onze kleine slanke spring in 't veld, in een relatief kort tijdbestek haast onherkenbaar opzwol. De verlammingen zorgden ervoor dat slikken moeilijker ging, waardoor medicijnen innemen een alsmaar groter wordend probleem werd. De huisarts vroeg in die periode weleens aan ons: 'Denken jullie dat Kaj jullie nog kan horen. Dat hij jullie nog begrijpt?' Wij waren daarvan overtuigt. Ik zei dan bijv. tegen hem 'Knapperdtje, mama gaat straks echt aan Dirk vertellen hoe goed jij de medicijntjes kan doorslikken. Papa en mama zijn héél trots op jou!' Vervolgens werd er, weliswaar met veel moeite en inzet, de medicijnen sneller dan anders doorgeslikt. In de laatste palliatieve fase konden we bij het tonen van een nieuwe videoboodschap kort dat stralende vuur terug zien in zijn ogen. Zijn blik die trots opkeek van het beeldscherm van de laptop wat op zijn schoot rustte en onze ogen opzocht naar bevestiging. De bevestiging van 'Zien jullie dat ook, die vet coole video boodschap van Dirk voor mij!' De herinneringen zijn levendig. Van Kaj zijn geboorte tot aan het uitblazen van zijn laatste adem in onze armen. De herinneringen aan de laatste periode van zijn leven, nu een jaar geleden, nadat de grote achteruitgang zijn intrede had gedaan zijn intens. Levendig, rauw, diep snijdend in mijn ziel en intens verdrietig, maar altijd vol liefde. Ze stromen over van liefde. Naarmate Kaj zijn sterfdag dichterbij komt en de intense herinneringen die daar gepaard mee gaan kan ik hele nachten wakker liggen. Gekweld door mijn eigen gedachten en emoties. Gemis. Verdriet. Verlangen. Stuurloze gedachten waar geen stop knop op zit. Ik me enigszins opgelucht kan voelen als ik in de donkere kamer een streepje zonlicht door de kier van het gordijn zie priemen 's ochtends vroeg. Het afgelopen jaar is zwaar geweest. Moeizaam. Somber. Onwerkelijk. Eenzaam. Ik maak me geen illusies dat het leven na het eerste sterfjaar opeens miraculeus beter zal zijn. We kunnen alleen maar hopen dat ergens in de toekomst het gemis iets lichter zal worden, wat dragelijker vooral, en mijn hart letterlijk niet meer zoveel pijn zal doen. 

Kaj, Gerakas beach, Zakynthos, Griekenland september 2014